Senioralne badania sąsiedzkie w działaniu to innowacja dająca narzędzia do zbadania potrzeb mniej aktywnych osób w wieku senioralnym, których głos jest słyszalny słabo albo wcale. Badania projektują i przeprowadzają ich rówieśnicy, osoby z tego samego środowiska sąsiedzkiego. Uzyskane w ten sposób wyniki, mogą służyć do sfomułowania lokalnych polityk senioralnych, przy czym równie istotne jest nawiązywanie kontaktów między aktywnymi osobami 60+ a ich mniej zaangażowanymi sąsiadami, wyjście poza „własną bańkę” i zrozumienie swoich potrzeb.
Senioralne badania sąsiedzkie w działaniu to innowacja przygotowana do kilku grup odbiorczych,
z których najważniejsze są trzy:
- Aktywne osoby w wieku senioralnym – będące motorem innowacji; członkinie i członkowie organizacji senioralnych (rada senioralna, centra aktywności senioralnej, Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów), aktywni w innych instytucjach (np. wspólnoty mieszkaniowe, Klub Seniora Lotnika, Stowarzyszenie Grupa Inicjatywne Obrony Praw Lokatorów czy Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe), szukający nowego miejsca po przejściu na emeryturę. W zdecydowanej większości ich aktywność to nie tylko uczestniczenie w wydarzeniach kulturalnych, rekreacyjnych czy sportowych, ale także silna motywacja do zmiany, pomocy innym i do bycia potrzebnym.
- Mniej aktywne lub nieaktywne osoby w wieku senioralnym – to starsze osoby „uwięzione” w mieszkaniach na wyższych piętrach, w blokach bez windy, samotne, nie utrzymujące kontaktów towarzyskich ani rodzinnych. To znacznie bardziej liczniejsza grupa niż pierwsza.
- Władze miasta i przedstawiciele instytucji publicznych realizujący usługi na rzecz seniorów – miasto, wykorzystując wyniki badań i dyskusji warsztatowych zgromadzone w dokumencie Postulaty z badań i rekomendacje, może poprawić jakość usług dla osób 60+: bytowych, informacyjnych, kulturalnych, opiekuńczych czy pomocowych.
Innowację mogą wdrożyć następujące podmioty:
- instytucje senioralne np. rada seniorów, centra aktywności seniora, kluby seniora, uniwersytet trzeciego wieku ze wsparciem władz lokalnych;
- prężnie działająca organizacja pozarządowa nakierowana na poprawę jakości życia seniorów w mieście i regionie, także – jeżeli to możliwe – ze wsparciem autorytetów badawczych (uczelnie wyższe, firmy badawcze, organizacje związane z samorządem np. Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej);
- wyspecjalizowane jednostki miejskie (np. MOPS), także ze wsparciem prywatnych firm badawczych, autorytetów badawczych ze środowiska uczelnianego, wyspecjalizowanych organizacji pozarządowych oraz Urząd Miasta;
- Pełnomocnik Prezydenta Miasta ds. polityki senioralnej ze wsparciem firmy prywatnej z kompetencjami badawczymi, mającej doświadczenie w projektach społecznych.
Zaplanujcie intensywne działania promocyjne, by pozyskać grupę aktywnych osób w wieku senioralnym, gotowych do wolontariackiej pracy w projekcie, wymagającej zaangażowania i czasu. Promocję oprzyjcie na uczestnictwie w wydarzeniach, spotkaniach i konferencjach, na których przedstawicie założenia i idee projektu, rozdając ulotki i kwestionariusze badania oraz deklaracje uczestnictwa.
Najważniejsze działania:
- spotkania z przedstawicielami instytucji senioralnych w mieście,
- prezentacje i informacje na okolicznościowych wydarzeniach, wystąpienia na konferencjach naukowych,
- artykuły promocyjne w prasie lokalnej, notki informacyjne w portalach miejskich,
- audycje radiowe w lokalnym radiu i TV.
Po trwających około miesiąca działaniach promocyjnych i zbieraniu deklaracji uczestnictwa, zorganizujcie pierwsze spotkanie osób zainteresowanych udziałem w projekcie. Skorzystajcie ze scenariusza spotkania informacyjnego, gdzie znajdziecie wyczerpujące informacje.
Zorganizujcie cykl warsztatów kompetencyjnych, przygotowujących grupę seniorską do badań.
Warsztat kompetencyjny nr 1 – zdefiniowanie problematyki badawczej i sformułowanie kluczowych pytań. Skorzystajcie z manualu dla osoby prowadzącej warsztat.
Przekażcie profesjonalnym badaczom zdefiniowane i opisane obszary badań, uszczegółowioną problematykę badawczą, najważniejsze pytania badawcze oraz opis obszarów obserwacji. Na tej podstawie przygotowują wstępny kwestionariusz rozmowy badawczej.
Na kolejnych warsztatach kompetencyjnych uczestnicy będą ćwiczyć prowadzenie rozmów z kwestionariuszem oraz obserwację. Ostateczna wersja kwestionariusza zostanie sformułowana po trzecim warsztacie kompetencyjnym, bezpośrednio przed badaniami.
Przeprowadźcie kolejne warsztaty.
Warsztat kompetencyjny nr 2 – warsztat komunikacyjny. Skorzystajcie ze scenariusza warsztatu.
Przeprowadźcie kolejne warsztaty.
Warsztat kompetencyjny nr 3 – dobór próby i określenie sąsiedztwa. Skorzystajcie ze scenariusza warsztatu.
Zorganizujcie badania prowadzone przez seniorki i seniorów wśród swoich rówieśników-sąsiadów trwające półtora miesiąca. Planując harmonogram, bierzcie pod uwagę okresy świąt i wakacji – mogą wówczas wystąpić trudności z dotarciem do osób, z którymi chce się rozmawiać.
- Każda z osób uczestniczących (25 osób) otrzymuje:
– 10 kwestionariuszy badawczych z ogólną instrukcją przypominającą o zasadach prowadzenia badań (7-10 rozmów z seniorami z sąsiedztwa, w tym co najmniej trzy z seniorami nieaktywnymi),
– informację o możliwościach kontaktu w celu uzyskania pomocy i szczegółowych instrukcji
– informację o miejscu składania wypełnionych formularzy badawczych.
- Kodowanie i opracowanie wyników badań oraz analiza statystyczna i raport tabelaryczny to zadania zlecone na zewnątrz poprzedzone rozeznaniem merytorycznym i cenowym.
Zorganizujcie kolejny warsztat.
Warsztat kompetencyjny nr 4 – reflektujący. Refleksja nad badaniami, ocena, analiza
i interpretacja wyników. Skorzystajcie ze scenariusza warsztatu.
Przygotujcie grupę do prezentacji wyników badań na forum Rady Miasta i w środowiskach sąsiedzkich – zorganizujcie dwa szkolenia wdrożeniowe prowadzone przez trenerki lub trenerów.
- Szkolenie wdrożeniowe nr 1 – organizowanie społecznościowe w środowisku sąsiedzkim dla seniorów.
- Szkolenie wdrożeniowe nr 2 – z nabycia kompetencji rzeczniczych i przedstawicielskich oraz prezentacja na forum Rady Miejskiej.
Zorganizujcie spotkania sąsiedzkie i senioralne inicjatywy społeczne, podczas których osoby uczestniczące w projekcie wrócą do swoich rozmówców i zaprezentują im wyniki badań.
Załóżcie jednak, że nie wszyscy będą mogli podjąć się tego zadnia. Zastanówcie się także, gdzie te spotkania mogłyby mieć miejsce.
Mogą się one odbywać w następujących miejscach:
- mieszkaniach respondentów, przy ciastach domowych,
- dzielnicowych kawiarniach,
- siłowniach na wolnym powietrzu,
- ławeczkach na skwerkach przy osiedlach,
- salach udostępnianych przez spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe.
Do realizacji działań według modelu Senioralne badania sąsiedzkie w działaniu potrzebujcie zespołu w składzie:
- Osoba pełniąca funkcję liderki lub lidera – może to być pracowniczka lub pracownik urzędu miasta, organizacji pozarządowej lub innej instytucji publicznej czy firmy prywatnej, posiadająca kompetencje do zarządzania zasobami ludzkimi, do pracy z ludźmi, szkoleniowe lub konsultingowe.
- Osoba koordynująca organizację działań.
- Specjalistki lub specjaliści zewnętrzni (badaczki i badacze oraz statystyczki i statystycy), pełniący rolę analityków nadzorujących jakość narzędzia badawczego i przygotowujących obliczenia statystyczne w badaniach – analizę danych ilościowych.
Koszty niezbędne do realizacji projektu są następujące:
- Koszty zarządzania i organizacyjne (rekrutacja wstępna, działania promocyjne, utrzymywanie kontaktów z seniorami, zawiadamianie i przypominanie o spotkaniach, zbieranie materiałów badawczych i promocyjnych) – przy założeniu 1/2 etatu przez pół roku w wysokości 3600 zł = 21 600 zł (jeśli obowiązki są wykonywane w ramach umowy, to ten koszt będzie odliczony)
- Honorarium dla 2 trenerów w liczbie godzin 56 w stawce 180 zł = 10 080 zł
- Koszty druku materiałów = ok. 1 860 zł
- Catering dla 175 osób biorących udział w projekcie po 20 zł = 3 500 zł
- Opracowanie scenariuszy rozmów i formularzy obserwacyjnych oraz analiza statystyczna wyników i raport tabelaryczny = ok. 4 300 zł
- Zorganizowanie i poprowadzenie 7 spotkań sąsiedzkich zestaw/1 os./ 1 spotkanie = ok. 4 032 zł (lub tańsza opcja 2 352 zł)
Koszt dla 240 odbiorców = 45 377 zł
Koszt na 1 odbiorcę = 189 zł (92 zł przy zmniejszonych kosztach)
Innowacja działa skutecznie, gdy zadbacie o:
- Współpracę z instytucjami, organizacjami i przedstawicielami instytucji miejskich desygnujących swoich przedstawicieli do liderowania i koordynowania projektem.
- Salę szkoleniową, miejsce spotkań i warsztatów wyposażoną w podstawowy sprzęt (flipchart, rzutnik, komputer), dobry sprzęt nagłaśniający.
- Możliwość sprawnego komunikowania się z osobami uczestniczącymi.
- Sprzęt do produkcji materiałów szkoleniowych dla osób uczestniczących (ksero).
- Możliwość dystrybucji materiałów informacyjnych dla osób uczestniczących.
- Pozyskanie osób w wieku senioralnym – aktywnych, mających potrzebę pomagania innym.
Po zakończeniu projektu poziom zaangażowania i motywacja osób w nim uczestniczących nie zmniejszyły się – kontynuowano spotkania, niezaplanowane w projekcie. Seniorzy-badacze wzmocnili się dzięki aktywności, zyskali dodatkową siłę do dalszego działania i poczucie sprawstwa.
Część osób uczestniczących spełniła się w organizowaniu i przeprowadzaniu spotkań sąsiedzkich (głównie były to spotkania w mieszkaniach w jednej kamienicy czy bloku, kilka w pomieszczeniach wspólnoty mieszkaniowej oraz sporadyczne w kawiarni osiedlowej i lokalnej siłowni plenerowej).
Część osób uczestniczących angażowała się w tworzenie lokalnych inicjatyw (Ławeczka dla Seniora – miejsca, gdzie przy sprzyjającej pogodzie można się spotkać i porozmawiać, uzyskano też zgodę spółdzielni na zerwanie asfaltu, a studenci architektury krajobrazu zrobili im darmowy projekt, zabiegają także o otrzymanie grantu z Inicjatywy Lokalnej na ławki i roślinność).
Dla wielu nieaktywnych dotychczas osób 60+ otworzyły się możliwości spotykania, otrzymywania informacji o wydarzeniach i możliwości działań. Część z nich została otoczona opieką przez sąsiadów, którzy odwiedzają ich, robią zakupy i służą pomocą.
Część osób uczestniczących utworzyła Zespół Redakcyjny i przygotowała Postulaty i Rekomendacje
z badań oraz warsztatów w celu przedstawienia ich władzom miasta. Są w nim propozycje zmian w wielu kwestiach – ważnych dla jakości życia osób 60+. Finalnie tworzy się zespół, który ma pracować nad założeniami dla polityki senioralnej miasta i recenzować pojawiające się propozycje.
Anna Okońska-Walkowicz – absolwentka pedagogiki UJ, doktorka z zakresu nauk humanistycznych na UJ. Wieloletnia działaczka Społecznego Towarzystwa Oświatowego, założycielka szkół niepublicznych w Krakowie w strukturach STO, emerytowana nauczycielka akademicka AGH, były Zastępca Prezydenta m. Krakowa, aktualnie Pełnomocnik Prezydenta Miasta Krakowa ds. Polityki Senioralnej. W 2022 wybrana jedną z pięćdziesięciu liderek-uczestniczek Healthy Ageing 50, inicjatywy wspieranej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, wskazującej osoby, które sprawiają, że świat staje się coraz bardziej przyjazny starzeniu się.
Cezary Ulasiński – współwłaściciel Centrum Doradztwa Strategicznego, socjolog posiadający Międzynarodowy Certyfikat Konsultanta i Trenera Zarządzania Thames Valley University w Londynie oraz liczne certyfikaty dotyczące planowania i zarządzania strategicznego. Trener i moderator o ponad dwudziestoletnim doświadczeniu w zakresie planowania i zarządzania strategicznego oraz zarządzania konfliktami. Jego doświadczenie w moderacji dotyczy zespołów tworzących m.in. partycypacyjnie strategie rozwoju gmin oraz programów związanych z rozwiązywaniem problemów społecznych. Facylituje i moderuje spotkania ze społecznościami lokalnymi w ramach konsultacji społecznych przy tzw. trudnych inwestycjach, wypracowywania rozwiązań problemów społecznych, kreowania projektów lokalnych i włączania społeczności lokalnych w proces projektowania przyjaznych przestrzeni sąsiedzkich. Ekspert w zakresie innowacyjnych badań jakościowych – badań w działaniu.
